CİNSİYET DEĞİŞTİRME DAVASI NEDİR VE ŞARTLARI NELERDİR?

Cinsiyet değiştirme davası, kadının erkeğe veya erkeğin kadına dönüştürülmesini sağlayan davalara verilen isimdir.  

Türk Medeni Kanunu’nun 40. maddesi uyarınca ‘Cinsiyetini değiştirmek isteyen kimse, şahsen başvuruda bulunarak mahkemece cinsiyet değişikliğine izin verilmesini isteyebilir. Ancak, iznin verilebilmesi için, istem sahibinin onsekiz yaşını doldurmuş bulunması ve evli olmaması; ayrıca transseksüel yapıda olup, cinsiyet değişikliğinin ruh sağlığı açısından zorunluluğunu (…) bir eğitim ve araştırma hastanesinden alınacak resmî sağlık kurulu raporuyla belgelemesi şarttır.

Verilen izne bağlı olarak amaç ve tıbbî yöntemlere uygun bir cinsiyet değiştirme ameliyatı gerçekleştirildiğinin resmî sağlık kurulu raporuyla doğrulanması hâlinde, mahkemece nüfus sicilinde gerekli düzeltmenin yapılmasına karar verilir.’

Kanun maddesi uyarınca yukarıda belirtilen şartların taşındığının mahkemece tespiti halinde doğrudan cinsiyet değişikliğine izin kararı verilir. Bu durumda mahkemenin takdir yetkisi bulunmamaktadır.

Verilen karar üzerine kişi sağlık kuruluşunda cinsiyet değiştirme operasyonuna girebilecektir. Sonraki süreçte ise kişinin resmi sağlık kurulu raporu ile cinsiyetini değiştirdiği sabit olduğu takdirde cinsiyetini değiştiren kişi tarafından açılacak ikinci bir nüfus kaydının düzeltilmesi davası ile mahkeme tarafından nüfus sicilinde gerekli düzeltmelerin (cinsiyet ve var ise isim değişikliğine ilişkin talepler) yapılmasına karar verilir. Görüldüğü üzere işlemler iki aşamalıdır.

Cinsiyet değişikliğine izin ile nüfus kayıtlarının düzeltilmesi talepli davaların birlikte açılması halinde tefrikine karar verilmeli ve cinsiyet değişikliğine izin davasının sonucu bekletici mesele yapılmalıdır.

+Yargıtay 8. HD., 2018/753 E., 2019/5588 K. ‘…Davacı dava dilekçesinde, cinsiyet değişikliğine izin verilmesi ile nüfus kaydındaki cinsiyetinin ve isminin değiştirilmesine karar verilmesini istemiş, mahkemece, davanın kabulü ile davacının cinsiyetinin ve isminin değiştirilmesine dair verilen kararın davalı … tarafından temyiz edilmesi üzerine, Dairemizin 25.05.2017 tarihli ve 2017/2266-7704 sayılı kararı ile hüküm “eldeki davaya cinsiyet değişikliğine izin davası olarak bakılması ile cinsiyet ve isim değişikliği talepleri yönünden dava tefrik edilerek eldeki davanın bekletici mesele yapılması” gerekleri ile bozulmuş mahkemece bozmaya uyularak yargılama yapılmış, dava kabul edilmiş, hüküm davalı … tarafından temyiz edilmiştir.

4721 sayılı TMK’nin 40. maddesinde, cinsiyetini değiştirmek isteyen kimsenin, şahsen başvuruda bulunarak mahkemece cinsiyet değişikliğine izin verilmesini isteyebileceği, verilen izne bağlı olarak amaç ve tıbbî yöntemlere uygun bir cinsiyet değiştirme ameliyatı gerçekleştirildiğinin resmî sağlık kurulu raporuyla doğrulanması hâlinde, mahkemece nüfus sicilinde gerekli düzeltmenin yapılmasına karar verileceği hüküm altına alınmıştır.

Düzenlemeye göre, cinsiyetini ve buna bağlı olarak ismini değiştirmek isteyen kimsenin; öncelikle mahkemeden cinsiyet değişikliğine izin verilmesini talep etmesi, bu izne bağlı olarak cinsiyet değiştirme ameliyatını gerçekleştirmesi ve bu durumu resmi sağlık kurulu raporu ile doğrulaması gerekmekte olup, ancak bu aşamadan sonra nüfus kayıtlarında düzeltme talep edebileceği açıktır.

Dosyanın incelenmesinden, mahkemece 30.11.2017 tarihli duruşmada bozma ilamına uyulmasına ve davacının isim talebi yönünden davanın tefrikine karar verildiği, aynı celse dava kabul edilerek davacı …’ın “kadın” olan cinsiyetinin “erkek” olarak düzeltilmesine karar verildiği anlaşılmıştır.
Buna göre, mahkemece Dairemiz bozma ilamına uyulmuş, davacının isim değişikliğine ilişkin talebinin tefrikine karar verilmekle kısmen bozma ilamı yerine getirilmiş ancak cinsiyet değişikliğine ilişkin talebin tefrik edilmemesi ve cins cinsiyet değişikliğine ilişkin izin talebi ile ilgili olumlu veya olumsuz bir karar verilmemesi doğru olmamıştır…’ 

+Yargıtay 8. HD., 2017/7453 E., 2018/2260 K. ‘…Cinsiyet değiştirme kanundaki düzenlemeye göre iki aşamadan oluşmaktadır. Türk Medeni Kanunu’nun 40. maddesinin birinci fıkrasında tahdidi olarak sayılan şartların varlığı halinde mahkemece cinsiyet değişikliği için izin kararı verilecek, maddenin ikinci fıkrasında ise; birinci fıkra gereği verilen ve kesinleşen cinsiyet değişikliğine izin kararına bağlı olarak amaç ve tıbbî yöntemlere uygun bir cinsiyet değiştirme ameliyatı gerçekleştirildiğinin resmî sağlık kurulu raporuyla doğrulanması hâlinde, mahkemece nüfus sicilinde gerekli düzeltmenin yapılmasına karar verilecektir. Yani cinsiyet değişikliği için; ilk önce cinsiyet değişikliğine dair mahkemece izin kararı verilmeli ve bu izin kararına istinaden gerekli cinsiyet değişikliği ameliyatı yapılmalıdır. Daha sonra açılacak davada ise mahkemece, cinsiyet değiştirme ameliyatı gerçekleştirildiğinin resmî sağlık kurulu raporuyla doğrulanması hâlinde nüfus sicilinde gerekli düzeltmenin yapılmasına karar verilecektir. Özetle; TMK 40. maddesine göre, iki ayrı dava mevcut olup, birinci fıkrada cinsiyet değişikliğine izin verilmesi davası, ikinci fıkrada ise cinsiyet yönünden nüfus kütüğünde düzeltme davası düzenlenmiştir…’

CİNSİYET DEĞİŞTİRMEYE İLİŞKİN DAVALARDA NELERE DİKKAT EDİLMELİDİR?

Cinsiyet değişikliği kişiye sıkı sıkıya bağlı haklardan olduğundan mahkemeye başvuracak kişinin 18 yaşından büyük, ayırt etme gücüne sahip olması ve bizzat kendisinin mahkemeye başvurması gerekir. Bu nedenle vasi ya da velinin mahkemeye başvurması mümkün değildir.

Cinsiyetini değiştirmek isteyen kişi transseksüel yapıda olmalı ve cinsiyet değişikliğinin ruh sağlığı açısından zorunluluğu hekim raporuyla saptanmalıdır.

Başvuranın evli olmaması gerekir. Burada önemli olan kişinin cinsiyet değiştirmek için başvurduğu tarihte evli olmamasıdır. Kişi cinsiyet değiştirme tarihinden önce evlenmiş ve ayrılmış ise önemli değildir.

Mutlak surette resmi sağlık kuruluşundan rapor aldırılmalıdır.

CİNSİYET DEĞİŞTİRME DAVALARINDA DAVACI VE DAVALI KİMLERDİR?

Cinsiyet değiştirme davalarında davacı, cinsiyetinin değiştirilmesini isteyen kişinin bizzat kendisidir.  

Davalı ise cinsiyetini değiştirmek isteyen kişinin yerleşim yeri nüfus müdürlüğüdür.

CİNSİYET DEĞİŞTİRME DAVALARINDA GÖREVLİ VE YETKİLİ MAHKEME HANGİSİDİR?

Mahkemelerin görevi dava konusuna göre belirlenir. Cinsiyet değiştirme davalarında Asliye Hukuk Mahkemeleri görevlidir.

Yetkili mahkeme, davacının yerleşim yeri mahkemesidir.